Τουρκικά διλήμματα

Τετάρτη 2 Μαΐου – και βλέπω σήμερα στον τύπο, σε δύο μεγάλες εφημερίδες όπως η Καθημερινή και ο Ελεύθερος Τύπος, να διατυπώνεται επιγραμματικά το δίλημμα που ζει η Τουρκία μετά το δικαστικό προνουντσιαμέντο των στρατηγών, που ακύρωσαν δια των εκπροσώπων τους τη διαδικασία εκλογής του Γκιουλ στην προεδρία της Δημοκρατίας. Το δίλημμα έχει ως εξής: «Μαντίλα ή τανκς».

Νομίζω ότι αυτή είναι μια παραπλανητική ανάγνωση της σύγκρουσης που διεξάγεται σήμερα στην Τουρκία. Για την ακρίβεια είναι η σύνοψη του επιχειρήματος των στρατηγών, είναι η ανάγνωση της πολιτικής κατάστασης που προτείνει το στρατιωτικό κατεστημένο. Λέει εν ολίγοις ότι ο κ. Ερντογάν εκφράζει μια ύπουλα ήπια, σχετικά χαμηλών τόνων στην έκφρασή της αλλά όχι γι’αυτό λιγότερο αδιάλλακτη στις προθέσεις της, εκδοχή του ισλαμικού κινήματος. Μην τον βλέπετε έτσι, είναι λύκος με αρνίσια μαντίλα ή προβιά τελοσπάντων – λένε οι στρατηγοί και το λένε πια εξίσου στην τουρκική κοινή γνώμη και στη Δύση. Ξαναπροβάλλονται με όρους των προηγούμενων δεκαετιών ως η μοναδική εγγύηση και το τελευταίο ανάχωμα απέναντι σε ένα ισλαμικό κίνημα που χωρίς αυτούς θα ενοποιηθεί από το Ιράν έως τις ακτές του Αιγαίου και θα φτάνει μέχρι το εσωτερικό της ευρωπαϊκής ένωσης με την επιρροή του, για παράδειγμα, στους Τούρκους της Βουλγαρίας.

Το πρόβλημα για τους στρατηγούς και την Τουρκία, όμως, είναι η εσωτερική αντίφαση αυτού του επιχειρήματος. Αν η φορά είναι φιλοδυτική –και πια αυτή η λέξη δεν είναι συνώνυμο του φιλοαμερικανική ή του φιλοατλαντική- αν δηλαδή υπάρχει πραγματικά μια δύναμη που θέλει την προσέγγιση με την Ευρώπη, αυτή είναι οι λάιτ ισλαμιστές του Ερντογάν. Για δικούς τους λόγους; Για να μπορούν να φορούν τη μαντίλα ως ανθρώπινο δικαίωμα με ευρωπαϊκό διαβατήριο; Για να μπορούν να εκφράζουν τα καταπιεσμένα και στερημένα πολιτικής πρόσβασης στο σύστημα στρώματα της Ανατολίας; Έστω κι έτσι. Αλλά πάντως αυτοί είναι σήμερα οι Τούρκοι ισλαμιστές κι αυτή είναι η ατζέντα τους.

Αντιθέτως, οι στρατηγοί δεν έχουν να προτείνουν παρά την απεγνωσμένη προσπάθεια συντήρησης ενός φθαρμένου και βαθιά διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος, με σκληρό κρατικό έλεγχο στα πάντα, μαζί και στην οικονομία, που δεν μπορεί να αντέξει στους όρους του ανοίγματός της προς τον κόσμο. Στην ουσία θέλουν μια τουρκικού τύπου εκδοχή του κινεζικού μοντέλου –κλειστό πολιτικό σύστημα, ανοιχτή οικονομία- χωρίς να έχουν ούτε το πολιτικό όραμα, ούτε τον ηγέτη τύπου Ντενγκ, ούτε την κοινωνική νομιμοποίηση. Θέλουν να επιβραδύνουν την έλευση του μοιραίου τέλους του κεμαλισμού, που γράφεται από τη στιγμή που φάνηκε η πιθανότητα να υπάρχει μη κεμαλική κυβέρνηση χωρίς αυτό αμέσως και αυτοδικαίως να σημαίνει το τέλος του κοσμικού κράτους.

Το δίλημμα για την Τουρκία δεν είναι «μαντίλα ή τανκς». Είναι «ισλαμικός εκσυγχρονισμός ή κεμαλική αναπαλαίωση».