Η υπόγεια κοινωνία

Δευτέρα 14 Απριλίου – και διυλίζουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την πραγματικότητα γιατί μας πέφτει βαριά. Ωραίες οι δημοσκοπήσεις – και η MRB, και η Alco, και η Public Issue και η Καπα Research. Το προηγούμενο τρίμηνο ήταν ο Τσίπρας. Σχεδόν πρωθυπουργός. Εξαπλασιασμός δυνάμεων για το κόμμα του μέσα σε λίγα χρόνια, τετραπλασιασμός μέσα σε λίγους μήνες, διπλασιασμός μέσα σε κάτι εβδομάδες. Συζητήσεις επί συζητήσεων για την κατάρρευση του πολιτικού σκηνικού και την ανάδυση ενός άλλου. Τώρα, λέει, «ξεφουσκώνει». Πόσες συζητήσεις μπορεί να αντέξει ένα κόμμα, ένας αρχηγός, ένα φαινόμενο;
Τι συμβαίνει στην κοινωνία μας; Το ψάχνουμε στην πρόθεση ψήφου, στην καταλληλότητα για την πρωθυπουργία, στη δημοφιλία, ή ακόμη στην έξαρση του εθνικού αισθήματος, στο Σκοπιανό, που στηρίζει το δικομματισμό. Στα Σκόπια, μια ακόμη νεαρή χώρα που δεν νιώθει σίγουρη ούτε για το εάν θα υπάρχει την επόμενη τετραετία, μπορούν να γίνονται εκλογές για την εξωτερική πολιτική. Με όλες τις παρενέργειες που προφανώς θα τις συνοδεύσουν, με όλη την εσωτερική αναταραχή, τις κορώνες και τις αβελτηρίες που θα πληρώσουν αργότερα. Στην Ελλάδα, όμως, όχι απλώς προπύργιο ασφάλειας σε μια ταραγμένη περιοχή, αλλά και μια χώρα που οι πολίτες της στη σημερινή συγκυρία αναζητούν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο ασφάλεια, ασφάλεια προσωπική, ασφάλεια επαγγελματική, ασφάλεια για το μέλλον, οι εκλογές προφανώς δεν θα κριθούν από το Σκοπιανό, παρά μόνο που θα έχει αντικατοπτριστεί η πορεία του στο αίσθημα ασφάλειας των πολιτών.
Αλλού θα κριθεί το πολιτικό σύστημα και οι εκλογές. Διαβάζω σήμερα στον Ελεύθερο Τύπο μια εξαιρετική πραγματικά προσέγγιση, σε μια έρευνα της MRB. Μερικά στοιχεία μόνο για αρχή. Πρώτον, ανεβαίνει στην επιφάνεια της κοινωνίας μια νέα ατομικότητα. Ένας στους πέντε ανθρώπους επιλέγει συνειδητά να ζει μόνος. Το μοντέλο της παραδοσιακής οικογένειας παραμένει κυρίαρχο, αλλά δεν είναι πια το μόνο μοντέλο οργάνωσης της ατομικής ζωής στην Ελλάδα. Πρόκειται για τεράστια αλλαγή με εκτεταμένη πολιτική αποτύπωση. Πριν από μερικά χρόνια ένας δημοσκόπος, ο Στράτος Φαναράς της Metron Analysis, είχε γράψει ένα άρθρο με τίτλο «η νέα ατομικότητα δεν είναι συντηρητική». Θα έλεγα πως σήμερα η αλήθεια είναι πως η νέα ατομικότητα μπορεί να μην είναι συντηρητική. Αλλά το πώς θα παγιωθεί κι αν θα έχει ιδεολογικό πρόσημο και πολιτική έκφραση παραμένει ακόμη αβέβαιο όσο και κρίσιμο για το μελλοντικό πολιτικό σκηνικό.
Δεύτερον, η πίεση για τη συντηρητική, εσωστρεφή και κοινωνικά επιθετική εκδοχή αυτού του ατομισμού είναι μεγάλη. Η ιδεολογία του «έχω», και η κοινωνική της σφραγίδα, ο καταναλωτισμός, δείχνει να είναι σήμερα το κρατούν κοινωνικό πρότυπο συμπεριφοράς. Η συγκρότηση δεν έχει κοινωνική εκτίμηση, εάν δεν εξαργυρώνεται με απόλυτο υλικό τρόπο. Ο υπουργός Παιδείας μπορεί να είναι ήσυχος. Καμμία μεταρρύθμιση στην Παιδεία δεν έχει νόημα, ούτε πιθανότητες, με τέτοια κοινωνικά ανακλαστικά.
Και, τέλος, 30 χρονών άνθρωποι, οι Έλληνες ζουν με την οικογένειά τους. Είμαστε πολύ δεμένοι. Λέμε… Ή είμαστε άφραγκοι έως τα 30. Ή προτιμάμε να ξοδεύουμε τα λίγα χρήματα στην κατανάλωση, να ζούμε πάνω από τα μέτρα μας, με αντάλλαγμα λιγότερη προσωπική και οικογενειακή ανεξαρτησία.
Αυτή είναι μια νέα κοινωνία. Και όχι απλώς τις επόμενες εκλογές, αλλά την επόμενη φάση πολιτικής ηγεμονίας στη χώρα θα την εξασφαλίσει όποιος της μιλήσει, όποιος προλάβει ή καταφέρει να ταυτιστεί με τις υπόγειες, ανομολόγητες και καταπιεσμένες αγωνίες της.