Ακόμη και στις πανελλήνιες...

Τετάρτη 11 Ιουλίου – και η μεγαλύτερη και διαρκής κρίση που αντιμετωπίζει το ελληνικό κράτος είναι η βαθιά κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών.

Η εμπειρία τους από τις σχέσεις με τη διοίκηση έχει οθωμανικό χρώμα. Ξέρουν (και συμμετέχουν) στη διάβρωση των θεσμών. Ξέρουν (και συμμετέχουν) στην διάτρητη διοίκηση. Ξέρουν (και συμμετέχουν) στη διαφθορά της υπαλληλίας. Ξέρουν (και συμμετέχουν) στην αποσάθρωση των ελεγκτικών μηχανισμών. Ξέρουν (και συμμετέχουν) στο θρίαμβο του «κονέ» και του «μπαχτσισιού».

Ξέρουν όμως και κάτι άλλο. Ξέρουν ότι όταν μπαίνουν κανόνες, και μερικές φορές συμβαίνει, κανόνες που να ισχύουν χωρίς παρεκκλίσεις και χωρίς παραθυράκια, τότε κανείς δεν τολμά να επιχειρήσει την παραβίασή τους. Αντιμετωπίζουμε διαφορετικά ό,τι απομακρύνεται από όσα γνωρίζουμε ως διαρκείς και σταθερές παθογένειες. Ένα πρόσφατο παράδειγμα: οι ελληνικοί δρόμοι είναι από τους πιο βρώμικους που μπορεί να συναντήσει κανείς εάν δεν κινηθεί έντονα ανατολικά. Το θέαμα των οδηγών που πετάνε πακέτα ή πλαστικά κύπελλα από τα παράθυρα δεν ανήκει στο παρελθόν – παρότι η νεότερη γενιά έχει μεγαλύτερο σεβασμό από την παλαιότερη και για το περιβάλλον και για τους βασικούς κανόνες συμπεριφοράς. Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι κάτω από τη γη μεταμορφώνονται σε πρότυπα. Το Μετρό της Αθήνας δεν είναι απλώς το καλύτερο και το πιο σύγχρονο που γνωρίζω στην Ευρώπη. Είναι και από τα καλύτερα συντηρημένα με τη βοήθεια των πολιτών και των χρηστών του. Το σέβονται όλοι γιατί το εκτιμούν όλοι ως έργο – δεν το μαυρίζουν, δεν το ζωγραφίζουν, δεν το βρωμίζουν. Υπάρχει και κάποιος έλεγχος αλλά είναι κυρίως για να μην χάνεται η αίσθηση της παρουσίας του. Γιατί, λοιπόν, η ίδια πόλη έχει λερούς δρόμους και καθαρό Μετρό; Γιατί οι πολίτες έχουν ενσωματώσει στη συνείδησή τους διαφορετικούς όρους αντίληψης της παρουσίας τους στον ένα και τον άλλο χώρο.

Το θεσμικό ανάλογο είναι οι πανελλήνιες εξετάσεις. Μέσα σε ένα κράτος ανυπόληπτο και μια διοίκηση διεφθαρμένη κατά τον τρόπο που όλοι γνωρίζουμε, κάποια στιγμή, στη δεκαετία του 70, συμφωνήσαμε πως η εισαγωγή στα Πανεπιστήμια, που ήταν τότε και ο βασικός μοχλός κοινωνικής κινητικότητας για τα παιδιά των φτωχότερων οικογενειών, έπρεπε να βρεθεί στο απυρόβλητο της κομματικής εκμετάλλευσης του κράτους. Ήταν μια πολιτική και κοινωνική συμφωνία. Κανείς ποτέ δεν διανοήθηκε από τότε (και ήταν ενδεικτική η κρίση που προκάλεσε η περίφημη διαρροή Ράμμου) ότι μπορεί να ανατραπεί το αδιάβλητο. Οι γιοί των εκλεκτών του συστήματος μπορεί κάποια στιγμή να έπαιρναν μια μεταγραφή από το εξωτερικό ή από το εσωτερικό, να υπήρχαν τέτοια παραθυράκια, αλλά η κεντρική είσοδος των Πανεπιστημίων ήταν ανοιχτή με ένα σκληρό όσο και αξιοκρατικό τρόπο. Οι πανελλήνιες δεν ήταν μόνο ένα σύστημα που λειτουργούσε για τα μέτρα και τις ανάγκες της εποχής. Ήταν κυρίως το έμβλημα του συστήματος. Η απόδειξη πως μπορούσε, εάν ήθελε, να εγγυηθεί την ισότητα των πολιτών. Ακόμη κι όταν ξεσηκωνόταν θύελλα για τα θέματα, δεν είχε βαθιά επίπτωση γιατί δεν μετέφερε το αίσθημα της κοινωνικής αδικίας.

Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα με το ζήτημα που έχει ανακύψει με τη βαθμολόγηση των γραπτών των Αγγλικών στη Θεσσαλονίκη. Ότι για πρώτη φορά διαπιστώνεται ανοιχτά νόθευση των βαθμολογιών. Από εδώ και πέρα κανείς δεν ξέρει εάν υπήρξε και άλλοτε, αλλά δεν δημοσιοποιήθηκε. Από εδώ και πέρα κανείς δεν θα έχει την ίδια εμπιστοσύνη. Έχει τρωθεί η καρδιά της μόνης αξιόπιστης, αδιάβλητης και κατοχυρωμένης ως τέτοιας στη συνείδηση των πολιτών διαδικασίας του κρατικού μηχανισμού. Η ζημία είναι ανεπανόρθωτη.