Σοσιαλισμός, καπιταλισμός και ευτυχία

Τρίτη 30 Σεπτεμβρίου – και ένας ηλεκτρονικός φίλος μπλόγκερ μου έστειλε μια σύντομη περιγραφή αυτού που συμβαίνει στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Ευρώπη και στα χρηματιστήρια όλου του κόσμου. Το έχει πει ο Nathra Nader, πατέρας του Ralh Nader –ακτιβιστή και υποψήφιου και φέτος προέδρου, που με τις καλύτερες των προθέσεων οδήγησε στην 8ετία Μπους. Και είναι το εξής:
«Ο καπιταλισμός θα επιβιώνει πάντα στις ΗΠΑ με την προϋπόθεση ότι η κυβέρνηση θα έχει την διάθεση να χρησιμοποιήσει τον σοσιαλισμό για να τον ξελασπώνει».

Δεν είναι μακριά από την πραγματικότητα. Επί τρεις δεκαετίες, ουσιαστικά, από το 1979 που κέρδισε τις εκλογές στη Βρετανία η Θάτσερ και από το 80 που κέρδισε για πρώτη φορά ο Ρήγκαν στην Αμερική, οι αγορές ήταν ο απόλυτος άρχων του κόσμου. Γιατί; Γιατί δούλευαν. Γιατί έφερναν κέρδη, γιατί έδιναν παραγωγικότητα, γιατί εντέλει αύξαναν τον πλούτο των χωρών που τις είχαν απελευθερώσει με πολύ ταχύτερο ρυθμό από ό,τι στις υπόλοιπες χώρες ή τομείς, όπου ίσχυαν ακόμη αυστηρά ρυθμιστικά πλαίσια και υπήρχε εκτεταμένη παρουσία του κράτους – ενός κράτους συστηματικά τεμπέλικου, αναξιοκρατικού, αντιπαραγωγικού και διεφθαρμένου.

Το σύστημα ήταν αποτελεσματικό. Όμως στα συστήματα η αποτελεσματικότητα δεν είναι το μόνο ζητούμενο. Υπάρχουν πολλά ακόμη και το μέγιστο είναι η αντοχή. Κι αυτό υποτιμήθηκε δραματικά, σε παγκόσμια κλίμακα. Η απαίτηση για συνεχώς μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα μεταφράστηκε σε ένα αδιάκοπο, χωρίς όρια στις πρακτικές, γιατί προφανώς για ηθική ούτε λόγος, χωρίς συναίσθηση της υπέρβασης της λογικής, με άγνοια κινδύνου ακόμη και σε επίπεδο κορυφής, ακόμη και από εκείνους που θεωρητικά θα έπρεπε να είναι οι πιο συνετοί στην εκτίμηση του ρίσκου.

Η μάχη του κέρδους έφερε εκτός από την απληστία στην κορυφή των ηθικών αξιών και μια παρατεταμένη περίοδο ανάπτυξης στην παγκόσμια οικονομία. Και, ταυτόχρονα, ανέβασε τόσο πολύ τα επίπεδα κινδύνου ώστε τώρα που το καμπανάκι χτύπησε κόκκινο, η σωτηρία να είναι εξαιρετικά δύσκολη, εξαιρετικά επώδυνη. Ο λογαριασμός για τα ανέμελα eighties, για τα χρυσά nineties, για τους διαγωνισμούς χλιδής και το όργιο του μετακινούμενου κεφαλαίου στην αρχή του 21^ου αιώνα – αυτός ο λογαριασμός έρχεται μαζεμένος.

Ποιος θα τον πληρώσει; Πρώτα από όλους οι φορολογούμενοι. Είναι ανήθικο, είναι εξοργιστικό, αλλά είναι η μόνη πιθανή εκδοχή. Η «κρατικοποίηση» των τραπεζών που χρεωκοπούν είναι στην πράξη η κρατικοποίηση των χρεών τους, η ανάληψη από το κράτος του βάρους της αποτυχίας των επενδυτών και των διοικήσεών τους.

Σε πολιτικό επίπεδο, οι συνέπειες είναι απρόβλεπτες και συνδέονται κυρίως με το βάρος και το βάθος της κοινωνικής κρίσης που θα φέρει μαζί της η οικονομική αναταραχή. Θα οδηγήσει τις κοινωνίες σε πιο μετριοπαθείς επιλογές ή θα υποδαυλίσει την οργή και θα τις στρέψει στα άκρα, όπως έγινε στην Αυστρία; Στην ιδεολογία, πάντως, είναι πια οριστικό ότι δεν υπάρχουν οριστικοί νικητές και οριστικοί ηττημένοι. Ανάμεσα στον οικονομικό χουλιγκανισμό της αγοράς και τον παλαιολιθικό κρατικισμό θα υπάρχει πάντοτε ένα εκκρεμές, μια διαπραγμάτευση χωρίς τέλος.

Α, και μην ξεχαστώ… Χτες το βράδυ επικράτησε πανικός στην Wall Street, στο City του Λονδίνου, στη γαλλική Bourse και στο Μέγαρο Μαξίμου. Εδώ, δεν ήταν για το σχέδιο Πώλσον. Δεν ήταν για τη Bear Stearns, δεν ήταν για τη Lehman, δεν ήταν για τη Fortis, ούτε για τη Wachovia, τη Dexia ή την Hypo – ούτε καν για τους ομολογιούχους στη Citibank της Λάρισας. Ήταν για δηλώσεις Δαϊλάκη στο Extra Channel. Με αυτό ασχολούνταν χτες το βράδυ η κυβέρνηση της χώρας. Στη διάλεκτο των Starbucks, είμαστε εντελώς γειάσου…

Τι γνώμη έχει ο Δαϊλάκης για το Ρουσσόπουλο και τον Αγγέλου; Αυτό είναι σήμερα το πρωί το πρόβλημα του κ. Καραμανλή. Από μια άποψη ένας ευτυχισμένος ηγέτης, μιας ευτυχισμένης χώρας. Ισχύει, λοιπόν, απολύτως σήμερα η παλιά τηλεοπτική προτροπή. Ευτυχείτε…