Τότε και τώρα...

Τετάρτη 3η Σεπτεμβρίου – Σεπτεμβρίου. Πάει πολύς καιρός που ήταν 3η Σεπτέμβρη. Πρώτα η κατάληξη ήταν της αριστοκρατίας. Στο ενδιάμεσο η δημοτική ήταν των «μη προνομιούχων». Η επιστροφή στο καθωσπρέπει «Σεπτεμβρίου» σηματοδοτεί τη νέα κατάσταση του έθνους, που έφερε μαζί του ο πλούτος των μεταπολιτευτικών χρόνων – ξιπασιά, νεοπλουτισμός και μιξοκαθαρεύουσα.

Τώρα ξανά, σε ένα μεταίχμιο. Πολύ διαφορετικό όμως το σημερινό μας «ραντεβού με την Ιστορία». Τι ήταν εκείνο που δημιούργησε, σα σήμερα, ένα κίνημα-Ιανό, που συνήγειρε και που εξόργισε, που συνάρπασε και που απογοήτευσε, που πέτυχε και που διέψευσε, αλλά σε κάθε περίπτωση που άλλαξε τη χώρα, και άλλαξε (όχι πάντοτε για καλό) και τους ανθρώπους της. Τι είναι αυτό που τότε υπήρχε και σήμερα δεν υπάρχει;

Νομίζω πως το στοιχείο που εκτόξευσε το ΠΑΣΟΚ από ημιπεριθωριακή ομάδα το 74 σε λαϊκό ρεύμα το 81 –και μάλιστα σε εποχή όπου τα πράγματα ωρίμαζαν πιο αργά γιατί δεν υπήρχαν οι τηλεοπτικοί χρόνοι, ούτε όμως η αδηφάγα κατανάλωση προσώπων και ιδεών στην οθόνη…

Αυτό που έφτιαξε το «φαινόμενο ΠΑΣΟΚ» ήταν η ιδέα των «μη προνομιούχων». Φαντασιακή ταύτιση περισσότερο, που όμως απηχούσε μια κοινωνική πραγματικότητα, επέτρεψε να ταυτιστούν και να συμπορευτούν προσδοκίες, ελπίδες και προοπτικές διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, διαφορετικών πολιτικών στοχεύσεων. Ο καθένας μπορούσε να βάλει στον εαυτό του την ταμπέλα του «μη προνομιούχου» - σε κάποιο επίπεδο, σε κάποια όψη της ζωής του. Και να διεκδικήσει την κατάργηση των φραγμών που η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών της χώρας αισθανόταν τότε ότι περιορίζουν τους ορίζοντές της. Άλλοι με ενθουσιασμό και ανιδιοτέλεια, άλλοι με υπολογισμό, άλλοι ως αναγκαίο κακό συντάχθηκαν και με την περονικού τύπου ρητορική που εξέφρασε την εποχή.

Σήμερα, εξαιτίας ή χάρη σε εκείνη τη συνάντηση των υπόγειων ρευμάτων της ελληνικής κοινωνίας και την έξοδό τους στον αφρό της πολιτικής δράσης, ζούμε σε μια διαφορετική χώρα, σε μια διαφορετική κατάσταση. Ποια είναι μια κεντρική διαφορά; Ότι δεν υπάρχει σήμερα ένας στόχος, μια βλέψη, πες το «πρόταγμα», πες το «όραμα», πες το «πολιτικό φορέα», που να μπορεί να ενώσει κάτω από την ίδια ιδέα, κάτω από το ίδιο σύνθημα, κάτω από το ίδιο πρόγραμμα τις ανάγκες και τις ελπίδες πολλών ανθρώπων. Δεν υπάρχει πλειοψηφικό ρεύμα γιατί έχουμε μια όλο και πιο κατακερματισμένη κοινωνία και αυτό που θα την ενώσει παραμένει ακόμη ζητούμενο…

Δεν υπάρχουν «μη προνομιούχοι»; Υπάρχουν – και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίφημη «γενιά των 700 ευρώ». Πριν από τρία χρόνια ήταν απλώς ένα βιβλίο και μερικά άρθρα, άντε ένα σάιτ στο Ίντερνετ. Σήμερα, χωρίς συγκολλητική πολιτική ουσία, απλώς με τη δυναμική της ύπαρξής της, εξελίσσεται σε ορατή δύναμη πολιτικής παρέμβασης. Πάνε έξι μήνες που έδωσε την πρώτη της μάχη –για τα νυχτερινά δρομολόγια του Μετρό- και κέρδισε κατά κράτος απέναντι μάλιστα σε σκληρές συνδικαλιστικές αντιδράσεις. Σήμερα, με την αλλαγή του τρόπου φορολόγησης στα μπλοκάκια, καταφέρνει κάτι ακόμη σημαντικότερο: κερδίζει μια πολιτική μάχη, χωρίς να χρειαστεί να τη δώσει. Και περιμένει τη δική της 3η του Σεπτέμβρη…