Τα κεφάλαια και τα σύνορα

Παρασκευή 3 Οκτωβρίου – και η παγκόσμια τραπεζική κρίση είναι για άλλους εφιάλτης και για άλλους ευκαιρία. Οι Αμερικανοί, με τον κυνισμό που διακρίνει τον κόσμο του χρήματος, λένε πως στις κρίσεις «βασιλιάς είναι το μετρητό». Cash is the king. Τώρα που ξέρουμε ποιος είναι ο βασιλιάς, αξίζει να ρίξουμε μια ματιά και στο ποιοι είναι (ή ΘΑ είναι) οι υπήκοοί του.

Πρώτα από όλα, ποιοι έχουν τα πολλά μετρητά σήμερα; Μετά από μια διετία εκτόξευσης των τιμών του πετρελαίου σε πρωτοφανή ύψη, η ρευστότητα έχει συγκεντρωθεί στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες – και μάλιστα σε εκείνες που δεν έχουν άλλες πολιτικές να χρηματοδοτήσουν (όπως η Ρωσία που έσβησε το χρέος της και έχει και 200 εκατομμύρια ανθρώπους να συντηρήσει). Δηλαδή, κυρίως, στις χώρες του Κόλπου. Με την τιμή του πετρελαίου έως και δέκα φορές πάνω από τα χαμηλά από όπου ξεκίνησε, τα κράτη αυτά –απλώς επειδή έτυχε να κάθονται πάνω στην πλουτοπαραγωγική πηγή της ανθρωπότητας τον τελευταίο αιώνα- κέρδισαν όσα σε σχετικά κανονικές συνθήκες αγοράς θα έβγαζαν σε 15 ή 20 χρόνια.

Στην παραδοσιακή γεωπολιτική λογική, ο πλούτος μιας χώρας –τότε που οι πλούσιες χώρες είχαν και ένα σχετικό πληθυσμιακό και γεωγραφικό μέγεθος- μεταφράζεται σε αίτημα για αναγνώριση της ισχύος της. Αυτό προφανώς δεν μπορεί να συμβεί σε κρατίδια ελαχίστων τυχερών ανθρώπων, χωρίς ιστορική συγκρότηση και παράδοση, όπως τα Εμιράτα. Ο πλούτος τους, για να έχει νόημα και να έχει και εγγυήσεις βιωσιμότητας, εάν για παράδειγμα οι συνθήκες ή οι τεχνολογίες κάποια στιγμή αλλάξουν, πρέπει να εξαχθεί. Η εξαγωγή του, όμως, και μάλιστα σε μια εποχή που ζει τις παρενέργειες από μια εικοσαετία ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων, αμφισβητεί την οικονομική βάση των μεγάλων εθνικών κρατών. Και, για την ώρα, παρά την παγκοσμιοποίηση, το εθνικό κράτος παραμένει το θεμελιώδες συστατικό της πολιτικής συγκρότησης του κόσμου.

Έχει δικαίωμα ένα κράτος να επιλέξει; Μπορεί να πει «όχι» στην εγκατάσταση ενός ξένου κεφαλαίου, και μάλιστα εθνικού κεφαλαίου, στο κέντρο του χρηματοπιστωτικού του συστήματος; Δεν υπάρχει ηθική αξιολόγηση στην απάντηση. Η απάντηση είναι δεν μπορεί παρά να είναι πολιτική. Και για την ώρα, μέχρι να φτάσουμε, αν ποτέ φτάσουμε, σε έναν ενιαίο κόσμο, με ενιαίο πολιτισμό και ενιαία διοίκηση, το χρήμα έχει μυρωδιά.

Η αντίσταση στην είσοδο αυτών των κεφαλαίων είναι οικονομικός εθνικισμός; Μπορεί κανείς να το πει και έτσι. Αλλά η χρηματοπιστωτική κρίση που συγκλονίζει τη διεθνή οικονομία είναι η σαφέστερη έως τώρα ένδειξη πως μετά το 1989 και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ξεκίνησε ένα αδύνατο εγχείρημα. Το εγχείρημα της παγκοσμιοποίησης ήταν στην ουσία η πρόταση για μια οικονομία χωρίς σύνορα και χωρίς την αντίστοιχη πολιτική βάση. Εθνικά κράτη, σύνορα –έστω και χαλαρότερα- στο έδαφος, πολιτική διαφοροποίηση, δηλαδή διαφορετικά συμφέροντα και ταυτόχρονα οικονομική ενοποίηση. Η ιδέα ήταν ότι το πρώτο παγκόσμιο στοιχείο θα ήταν το κεφάλαιο. Και πατρίδα του τα θησαυροφυλάκια, για την ακρίβεια τα λογιστικά βιβλία, των τραπεζών.

Τώρα που το ρίσκο, κινητήρια δύναμη και στοιχείο παραγωγικότητας για μεγάλο διάστημα, παίρνει την άσχημη όψη του, οι τράπεζες καταφεύγουν στα κράτη και τις κυβερνήσεις για να τις στηρίξουν. Για να σταθεί το «σύστημα». Τα εθνικά συμφέροντα δεν έχουν πεθάνει, όπως δεν έχουν τελειώσει και οι υποχρεώσεις των εθνικών κυβερνήσεων απέναντι στους πολίτες που τις αναδεικνύουν.