It's too late to panic

Πέμπτη 9 Οκτωβρίου – και ο πιο σίγουρος τρόπος για να σπείρεις τον πανικό ανάμεσα σε έναν όμιλο αμέριμνων ανθρώπων που διασκεδάζουν είναι να φωνάξεις: «μην πανικοβάλεστε». Κανείς δεν θα ρωτήσει γιατί στα καλά καθούμενα να πανικοβληθούν, κανείς δεν θα ψάξει μήπως έπαθε κρίση αυτός που φωνάζει. Ξαφνικά, ήρεμοι και σοβαροί άνθρωποι θα τρέχουν να φύγουν από τα παράθυρα.

Πολύ περισσότερο όταν όλοι ξέρουν ότι υπάρχει πράγματι λόγος πανικού. Η παγκόσμια οικονομία έχει περάσει το μακρότερο χρονικό διάστημα αδιάλειπτης ανάπτυξης. Η κρίση που ζει σήμερα, όμως, δεν είναι αποτέλεσμα του τέλους μιας διαδικασίας. Δεν εξαντλήθηκε κάποιος φυσικός πόρος, ας πούμε το πετρέλαιο. Δεν έφτασε στα όριά της μια φάση της τεχνολογίας, ας πούμε η εξέλιξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Δεν εξαντλήθηκε καν η ζήτηση, για παράδειγμα δεν έφτασαν όλοι οι άνθρωποι σε ένα βιοτικό επίπεδο που να είναι υπερεπαρκές και να μην γεννιούνται νέες πραγματικές ανάγκες. Αντίθετα, ένα ολόκληρο κομμάτι του κόσμου, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Αφρική αλλά και τους περιθωριοποιημένους της Δύσης και εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην Ασία, έχει ελάχιστη συμμετοχή στον παγκόσμιο πλούτο. Με άλλα, κυνικά λόγια δυνητικοί καταναλωτές υπάρχουν ακόμη.

Αυτό που συμβαίνει είναι ένα σύνδρομο. Δύο μάλλον ανεξάρτητα συμπτώματα εκδηλώνονται ταυτόχρονα. Το ένα αφορά τη Δύση. Δεν θα μπορούσε ποτέ ένα τόσο μεγάλο τμήμα της παγκόσμιας παραγωγής να μετακινηθεί γεωγραφικά χωρίς αυτό να επηρεάσει τις οικονομίες των χωρών που άνθησαν στη βιομηχανική επανάσταση και την αποικιοκρατία. Η άνεση που εξασφάλισε η εκμετάλλευση μακρινών και αλλότριων πηγών πλούτου –και που διατηρήθηκε με την τεχνολογική επικυριαρχία- φτάνει στο τέλος της. Οι όροι μιας στοιχειώδους ισορροπίας στον κόσμο είναι επώδυνοι για τους προνομιούχους του.

Το δεύτερο σύμπτωμα είναι ακόμη πιο ενδιαφέρον. Σε μεγάλο βαθμό, η κρίση δεν είναι παραγωγική, αλλά διαχειριστική. Η παραγωγή του πλούτου αποσυνδέθηκε από την πραγματική, την υλική του υπόσταση. Τα κεφάλαια άρχισαν να αναπαράγονται από μόνα τους, στοιχηματίζοντας στον εαυτό τους, προεξοφλώντας τη μελλοντική τους αποδοτικότητα, χωρίς ουσιαστική βάση, χωρίς σύνδεση με τη θεμελιώδη σχέση της παραγωγής, την προσφορά και τη ζήτηση. Η χρηματιστηριακή αλαζονεία δεν ήταν μόνο η διεκδίκηση εξωπραγματικών αμοιβών. Ήταν εξίσου η αναζήτηση κέρδους χωρίς αυτό να εδράζεται στην πραγματική οικονομία, κέρδους από ένα φαντασιακό σύμπαν, όπου θα υπήρχαν μόνον κεφάλαια, ένα συνεχές αλισιβερίσι αριθμών και λογιστικών μεγεθών, ασταμάτητα διογκούμενο, χωρίς τέλος, χωρίς όρια, χωρίς σύνδεση με την καθημερινή πραγματικότητα της ζωής.

Τα παράγωγα προϊόντα και τα περίφημα πια «τοξικά» ομόλογα, που οι αποδόσεις τους πολλαπλασιάζονταν ως ένα στοίχημα πάνω στον εαυτό τους και άλλα όμοιά τους, είναι το ακριβές ανάλογο της τρελής αναπαραγωγής των καρκινικών κυττάρων σε έναν οργανισμό. Αυτό που ρίχνει τα χρηματιστήρια σήμερα είναι κυρίως ότι δεν ξέρουμε εάν εντοπίστηκαν αρκετά νωρίς ή πολύ αργά.